Ameliyat Öncesi Hangi Kan Değerlerine Bakılır? Klişeleri Sorgulayan Cesur Bir Bakış
Hadi dürüst olalım: “Ameliyat öncesi kan tahlili” denince çoğu yerde hâlâ otomatik bir liste açılıyor; hemogram, biyokimya, koagülasyon… Peki gerçekten her hastaya aynı testler mi gerek? Benim güçlü iddiam şu: Rutin paneller, düşünmeyi tembelleştiriyor; kişiye ve cerrahi riske göre seçici testler hem daha güvenli hem daha etik. Tartışmayı açıyorum: Ya “ne olur ne olmaz” kültürü, gereksiz testlerle sizi risk, gecikme ve masrafla baş başa bırakıyorsa? ([NICE][1])
—
Klişe Liste Sorunu: “Rutin” Testlerin Görünmeyen Bedeli
Rutin diye herkese aynı kan tetkiklerini istemek kolaydır; ama kolay olan çoğu zaman doğru değildir. Büyük rehberler diyor ki: test, seçilmiş olmalı; hastanın yaşı, komorbiditeleri ve cerrahinin büyüklüğü belirleyici olmalı. Gereksiz test, yalancı pozitifleri artırır, işi uzatır, bazen de gereksiz ek girişimlere sürükler. Soruyorum: Bir formulere tik atmak mı, yoksa klinik akılla risk tabanlı test seçimi mi? ([NICE][1])
—
Gerçekten Ne Zaman Gerekli? (Kısa, Net, Tartışmaya Açık)
1) Tam Kan Sayımı (Hb, Hct, Plt, WBC)
Ne zaman? Orta–büyük cerrahiler, beklenen kan kaybı, semptomatik anemi, ileri yaş veya kronik hastalık.
Neden? Transfüzyon gereksinimini öngörmek, enfeksiyon/kanama riskini değerlendirmek.
Peki küçük, düşük riskli girişimlerde herkese CBC şart mı? Çoğu kılavuza göre hayır. ([NICE][1])
2) Koagülasyon Testleri (PT/INR, aPTT)
Ne zaman? Antikoagülan kullanımı, karaciğer hastalığı, kanama öyküsü varsa.
Neden? Kanama riskini optimize etmek. “Her hastaya INR” alışkanlığı bilimsel değil. ([NICE][1])
3) Elektrolitler, Kreatinin/eGFR
Ne zaman? İleri yaş, diyüretik/ACEi kullanımı, böbrek hastalığı, sıvı-elektrolit dengesizliği riski.
Neden? Anestezi ve sıvı yönetimi için kritik.
Sehven istenen panellerin büyük kısmı sonucu değiştirmez; seçicilik şart. ([NICE][1])
4) Glukoz & Gerekirse HbA1c
Ne zaman? Diyabeti olan/şüpheli hastalar, büyük cerrahiler.
Neden? Hiperglisemi enfeksiyon riskini artırır; HbA1c son 2–3 ayın kontrolünü gösterir. ([NICE][1])
5) Karaciğer Fonksiyonları (AST/ALT, Bilirubin, Albümin)
Ne zaman? Bilinen/suspek karaciğer hastalığı, hepatotoksik ilaç kullanımı, spesifik cerrahiler.
Neden? Koagülasyon, ilaç metabolizması ve yara iyileşmesi açısından. ([Guideline Central][2])
6) Kan Grubu ve “Type & Screen” (Gerekirse Çapraz Karşılaştırma)
Ne zaman? Orta-büyük cerrahiler, beklenen kan kaybı.
Neden? Transfüzyon güvenliği. AABB standartları, doğru örnekleme ve kimlik doğrulama süreçlerini zorunlu tutar; hatta yanlış tüp riskini azaltmak için ikinci örnek önerilir. “Nasıl olsa gerekmez” diyerek atlanmaz. ([aabb.org][3])
7) Gebelik Testi (β-hCG)
Ne zaman? Üreme çağındaki, gebelik olasılığı belirsiz hastalarda teklif edilir (zorunlu dayatma değil).
Neden? Anestezi ve cerrahi zamanlaması/tekniği açısından karar desteği. Bu alan hâlâ etik tartışmalar içerir: testin önerilmesi mi, zorlanması mı? ([Amerikan Anestezi Derneği][4])
—
Tartışmalı Alanlar: Gereksiz Alışkanlıklar, Gerçek Riskler
“Herkese idrar tahlili ve akciğer filmi” devri bitti mi?
Urolojik işlem veya yabancı cisim implantasyonu yoksa rutin idrar tahlilinin getirisi zayıf. Semptom yokken çekilen grafiler ve “paket” paneller, maliyeti ve yalancı sapmaları artırıyor. Düşük riskli ameliyat öncesi sırf alışkanlık diye test istemek, savunulabilir mi? ([AAFP][5])
TSH, CRP, Ferritin… Hepsi mi şart?
Belirti/öykü yokken bu testler rutin değil; endikasyon varsa istenir. Çünkü her sapma, yeni test ve gecikme demektir. “Ne kadar çok test, o kadar güvenlik” yanılgısını bırakalım. ([NICE][1])
“Önce test, sonra hasta” yaklaşımı neden tehlikeli?
Klinik muayene ve iyi bir öykü, yanlış pozitiflere boğulan bir laboratuvar listesinden daha değerlidir. Önce hasta, sonra test. Aksi hâlde veriye tapınır, aklı devre dışı bırakırız. ([Guideline Central][2])
—
Risk ve Cerrahi Türüne Göre Akılcı Panel: Nasıl Düşünmeli?
Düşük riskli küçük girişimler (ASA I–II): Çoğu kez test gerekmez; semptom yoksa “rutin” panel yerine klinik değerlendirme yeterlidir.
Orta risk: Seçici CBC, elektrolitler/renal fonksiyon; kan grubu taraması gerekebilir.
Yüksek risk/büyük kan kaybı beklenenler: CBC, koagülasyon, elektrolit-renal, ±LFT, type & screen/çapraz ve cerrahiye özgü ek testler.
“Prosedür + hasta (öykü, ilaç, komorbidite)” formülü kadar net bir kural var mı? Yoksa hâlâ ‘paket’ test mi? ([NICE][1])
—
Ezber Bozan Sorular: Sizi de Rahatsız Etmeli
“Ne olur ne olmaz” diye istenen her testin, sizi gereksiz gecikmelere ve yanlış alarmlara sürükleyebileceğini biliyor musunuz?
Sağlık kurumunuzda düşük riskli ameliyatlarda hâlâ otomatik panel çalıştırılıyor mu? Neden?
Üreme çağındaki hastalara gebelik testi öneriliyor mu, zorunlu tutuluyor mu? Etik çizgi nerede başlar?
Kan kaybı beklenen ameliyatlarda type & screen yerine hâlâ “gerekirse bakarız” mı deniyor? Bunun bedeli kime çıkıyor? ([Amerikan Anestezi Derneği][4])
—
Sonuç: “Rutin”i Bırak, “Akılcı”yı Seç
“Ameliyat öncesi hangi kan değerlerine bakılır?” sorusunun tek cevabı yok; doğru cevap, doğru hastada, doğru zamanda, doğru testtir. Büyük rehberler yıllardır bunu söylüyor: Gereksiz test, iyi tıp değildir. Klinik akıl + seçici laboratuvar = güvenli cerrahi. Şimdi söz sizde: Kendi deneyiminizde gereksiz testlerle karşılaştınız mı? Hangi testlerin gerçekten kararınızı değiştirdiğini gördünüz? Yorumlarda konuşalım; ezberi birlikte bozalım. ([NICE][1])
—
[1]: https://www.nice.org.uk/guidance/ng45/chapter/Recommendations?utm_source=chatgpt.com “Routine preoperative tests for elective surgery – NICE”
[2]: https://www.guidelinecentral.com/guideline/8964/?utm_source=chatgpt.com “ASA Preanesthesia Evaluation Guideline Summary”
[3]: https://www.aabb.org/standards-accreditation/standards/blood-banks-and-transfusion-services?utm_source=chatgpt.com “Standards for Blood Banks and Transfusion Services – AABB”
[4]: https://www.asahq.org/standards-and-practice-parameters/statement-on-pregnancy-testing-prior-to-anesthesia-and-surgery?utm_source=chatgpt.com “Statement on Pregnancy Testing Prior to Anesthesia and Surgery”
[5]: https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2013/0315/p414.html?utm_source=chatgpt.com “Preoperative Testing Before Noncardiac Surgery: Guidelines and … – AAFP”