Gökzem Ne Demek? Gücün, Görüşün ve Gökyüzü Kadar Geniş Bir Siyaset Alanının Yeni Sembolü
Bir siyaset bilimci olarak her zaman şu soruyla ilgilenmişimdir: İnsan, gücü nasıl görür? Kimileri için güç somut bir iktidar aracıdır, kimileri içinse bir algı, bir inanç ya da bir semboldür. Gökzem kavramı tam da bu sorgulamanın ortasında yer alır — gök (yükseklik, yücelik, ideallik) ve “zem” (yer, temel, düzen) kelimelerinin birleşimiyle oluşan bir kavramsal metafordur. Bu özgün terim, hem iktidarın göğe yönelen hırsını hem de toplumun yeryüzündeki dengelerini temsil eder.
Gökzem, kısaca “göksel ideallerle dünyevi gerçekler arasındaki siyasal dengeyi” ifade eder. Ama gelin bu kavramı, güç ilişkilerinden cinsiyet politikalarına kadar farklı açılardan inceleyelim.
İktidarın Gökü: Güç, Yükselme ve Hakimiyet Arzusu
Siyaset bilimi literatüründe iktidar, genellikle dikey bir metaforla anlatılır: yukarıda olan yönetir, aşağıda olan itaat eder. Gökzem kavramı bu dikeyliğe yeni bir anlam kazandırır — göğe çıkmak isteyen iktidar, zeminle olan bağını kaybettiğinde meşruiyetini de kaybeder. Max Weber’in otorite tipolojisinde karizmatik liderlik tam da bu göksel yönelimin örneğidir. Karizmatik liderler, “yüksek idealleri” temsil ettiklerini iddia eder; ancak onların gücü halkın zemindeki rızasıyla desteklenmediğinde düşüş kaçınılmaz olur.
Bir başka deyişle, gökzemli bir iktidar, yalnızca yüksek ideallerden değil, sağlam toplumsal temellerden de beslenir.
Kurumların Zemini: Düzen, Meşruiyet ve İstikrar
Her toplumun siyasi göğü, onu taşıyan bir zemin üzerine kurulur. Bu zemin, kurumlardır — yasama, yürütme, yargı ve medya gibi yapılar, gök ile yer arasında köprü kurar.
Gökzem kavramının “zem” kısmı, bu kurumsal dayanıklılığı temsil eder. Eğer zemin çürürse, göğün de anlamı kalmaz. Bu nedenle siyasal sistemlerde güç yalnızca yukarıdan aşağıya değil, aşağıdan yukarıya da akar. Demokratik rejimler, gökzem dengesini en iyi koruyan sistemlerdir; çünkü vatandaşların katılımıyla göksel idealler (adalet, özgürlük, eşitlik) zeminde somut bir karşılık bulur.
İdeolojinin Gözü: Gökzem Bir Görüş Biçimi Olarak
İdeolojiler, topluma “dünyayı nasıl görmesi gerektiğini” söyler. Bu bağlamda gökzem, yalnızca bir güç ilişkisi değil, aynı zamanda bir bakış açısıdır.
Her ideoloji kendi gökzemini yaratır:
– Liberalizm için gökzem, bireysel özgürlüğün yükseklerde uçtuğu ama hukuk zeminine dayandığı bir düzendir.
– Sosyalizm için gökzem, göğün herkese eşit olduğu, zeminin ortak paylaşıldığı bir sistemdir.
– Otoriter sistemlerdeyse gök, tek bir liderin gözüdür; toplumun zemini ise sessiz bir kalabalıktan ibarettir.
Bu noktada şu soruyu sormak gerekir: Biz hangi gökzeme inanıyoruz? Yükselmek mi istiyoruz, yoksa yükselirken birbirimizi ezmemeyi mi öğrenmeliyiz?
Toplumsal Cinsiyet Perspektifi: Gücün Kadınsı ve Erkeksi Yüzleri
Siyasal kültürler, güç ve katılım biçimlerini genellikle cinsiyet rolleriyle şekillendirir. Erkek egemen siyaset, stratejik düşünce, kontrol ve hiyerarşi üzerine kuruludur — yani “göğe tırmanma” arzusunu simgeler. Bu tarz siyasetçiler, gökzemin “gök” yönünü temsil eder.
Oysa kadınların siyasal katılımı genellikle yatay, kapsayıcı ve diyalog temellidir — yani “zemin”i temsil eder. Kadınlar, siyasal etkileşimde ağ kurar, bağ oluşturur, duygusal zekâyla hareket eder.
Bu iki yönün birleştiği yer, gökzemin en dengeli hâlidir. Çünkü toplum ancak göğe yönelirken zemini unutmayan bir siyasetle nefes alabilir.
Modern siyasetin krizi, bu iki ilkenin kopukluğunda yatıyor: Yükselme arzusu empatiyi, strateji duyguyu, iktidar ise dayanışmayı bastırıyor. Gökzem bu noktada bir denge çağrısıdır — güçle vicdanın, stratejiyle katılımın, gökle yerin bir araya gelişi.
Vatandaşlık ve Gökzem Etiği: Yerden Yükselmeden Yücelmek
Vatandaşlık, modern siyaset içinde bireyin hem göğe hem yere ait olma biçimidir. Hak arayışı göğe bakar, sorumluluk bilinci ise yere basar.
Gökzem perspektifinden bakıldığında ideal vatandaş, yalnızca devletin beklentilerini karşılayan değil, aynı zamanda toplumsal dengeyi koruyan kişidir.
Bir vatandaş göğe bakarken idealleri, yere bakarken insanları görür. Bu denge kaybolduğunda siyaset, temsilin değil tahakkümün aracına dönüşür.
Sonuç: Gök ve Zem Arasında Siyasetin İnceliği
Gökzem, yalnızca bir kavram değil; siyaset biliminin unuttuğu dengeyi hatırlatan bir düşünce biçimidir. Güç göğe aitse, meşruiyet zemindedir.
Her iktidar, kendi gökzemini yaratır; ama kalıcı olanlar, toplumsal zeminle bağını koparmayanlardır.
Peki sizce?
Siyaset, göğe ulaşmak mıdır, yoksa yere kök salmak mı?
Yoksa her ikisi de mi — gök ile zemin arasındaki o hassas çizgide, insanın kendi gökzemini yaratma çabası mı?